ΠΑΘΗΤΙΚΑ ΚΤΙΡΙΑ Η ΝΕΑ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Το γεγονός αυτό φέρνει μηχανικούς, κατασκευαστές, καταναλωτές αλλά και την αγορά δομικών υλικών και ηλεκτρομηχανολογικών συστημάτων αντιμέτωπους με μία νέα πραγματικότητα. Στόχος της νέας νομοθεσίας είναι να μειώσει την κατανάλωση ενέργειας των υφιστάμενων και νεόδμητων κτιρίων καθώς και τις συνεπαγόμενες εκπομπές CO2.
Σύμφωνα με την αναθεωρημένη Κοινοτική Οδηγία του 2009, όπως και σε όλα τα κράτη μέλη, έτσι και στην Ελλάδα, από το 2020 όλα τα νέα κτίρια που κατασκευάζονται θα πρέπει να καταναλώνουν σχεδόν μηδενική ενέργεια, η οποία στο μεγαλύτερο ποσοστό της θα πρέπει να παράγεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.

Προς αυτή την κατεύθυνση, ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘90, εδραιώθηκε η έννοια του παθητικού κτιρίου (Passivhaus), που στοχεύει στην ελάχιστη δυνατή κατανάλωση ενέργειας, δίνοντας ιδιαίτερη βαρύτητα στις βέλτιστες συνθήκες εσωτερικού περιβάλλοντος. Η ιδέα του παθητικού κτιρίου, ξεκίνησε από την πόλη Ντάρμστατ της Γερμανίας το 1990 και οι προδιαγραφές του ενσωματώθηκαν στη Γερμανική νομοθεσία που αφορά την ενεργειακή συμπεριφορά των κτιρίων. Πιο συγκεκριμένα, ένα παθητικό κτίριο εκμεταλλεύεται στο μέγιστο δυνατό τα εσωτερικά θερμικά κέρδη, τα οποία προέρχονται από τη θερμότητα που ακτινοβολούν οι άνθρωποι, ο τεχνητός φωτισμός και οι ηλεκτρικές συσκευές, καθώς και τα κέρδη από την άμεση και έμμεση ηλιακή ακτινοβολία.

Καθώς όμως οι απώλειες θερμότητας ενός κτιρίου συντελούνται κατά κύριο λόγο μέσω του κελύφους και του αερισμού, πρωταρχικός στόχος ενός παθητικού κτιρίου είναι να μειώσει τις απώλειες αυτές, εστιάζοντας στα εξής:
•     Άρτια θερμομονωμένο κέλυφος
•     Εξάλειψη θερμογεφυρών
•     Υψηλή αεροστεγανότητα κελύφους
•     Χρήση παθητικών συστημάτων – βιοκλιματική σχεδίαση
•     Μηχανικό σύστημα αερισμού με ανάκτηση θερμότητας, που διασφαλίζει             άριστες συνθήκες εσωτερικού περιβάλλοντος

Τοποθετείται δηλαδή θερμομόνωση σε όλα τα δομικά στοιχεία του κελύφους, αποφεύγοντας τη δημιουργία θερμογεφυρών (ασυνέχειες στη θερμομονωτική στρώση, διαφορές πάχους και υλικού) και χρησιμοποιούνται κουφώματα και υαλοπίνακες με υψηλές προδιαγραφές, διασφαλίζοντας ένα αεροστεγές κτίριο. Επιπρόσθετα, για να μειωθούν οι απώλειες λόγω αερισμού, εγκαθίσταται ένα μηχανικό σύστημα αερισμού με σύστημα ανάκτησης θερμότητας. Σύμφωνα με τις Γερμανικές προδιαγραφές ένα τέτοιο κτίριο θα πρέπει να έχει ετήσια κατανάλωση για θέρμανση που δεν ξεπερνά τις 15kWh/m2  ετησίως, βάσει των Γερμανικών κλιματικών συνθηκών, κάτι που υιοθετείται από τις περισσότερες βορειοευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα και λόγω ηπιότερων κλιματικών συνθηκών, μπορεί να επιτευχθεί χαμηλότερη κατανάλωση για θέρμανση, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί η ελαχιστοποίηση των αναγκών για ψύξη το καλοκαίρι.

Παραδείγματα τέτοιων κτιρίων υπάρχουν πολλά στην Ευρώπη και ανά τον κόσμο. Οι αρχές του παθητικού κτιρίου μπορούν να εφαρμοστούν σε μια πληθώρα τυπολογιών νεόδμητων κτιρίων. Επιπρόσθετα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, όπου υφιστάμενα κτίρια έχουν αναβαθμιστεί ενεργειακά και μετατραπεί σε παθητικά κτίρια.
Το πρώτο παθητικό κτίριο κατασκευάστηκε το 1991 στην περιοχή Κράνιχστάιν στην Πόλη Ντάρμστατ της Γερμανίας, από το Ινστιτούτο Passivhaus. Έκτοτε η ιδέα του παθητικού κτιρίου, εξαπλώνεται ραγδαία στην Ευρώπη. Δειλά έγιναν και τα πρώτα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση και στις χώρες της Βαλτικής. Εκεί, το 2008 σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε το πρώτο Passivhaus στην Gipka της Λεττονίας Εικόνα 1.
Καθώς, όπως η Ελλάδα έτσι και η Λεττονία, δεν έχουν θεσπίσει ακόμη συγκεκριμένες προδιαγραφές για αυτόν τον τύπο κτιρίου, οι μελετητές βασίστηκαν στο πρότυπο Passivhaus της Γερμανικής Νομοθεσίας.

Το κτίριο έχει συνολική επιφάνεια 240m² εκ των οποίων 178m2 θερμαινόμενη και περιλαμβάνει 3 υπνοδωμάτια, ένα μπάνιο και ένα WC, κουζίνα, σαλόνι και αποθήκη. Το κέλυφος του κτιρίου διαθέτει ισχυρό πάχος θερμομόνωσης, ώστε να μπορεί να ανταπεξέλθει ενεργειακά στο βαρύ λετονικό χειμώνα (Εικόνα 2).

Τα ανοίγματα του κτιρίου σχεδιάστηκαν κατά τέτοιο τρόπο, ώστε να εκμεταλλεύεται τα ηλιακά κέρδη στο μέγιστο βαθμό και να ελαχιστοποιείται η ανάγκη για τεχνητό φωτισμό (Εικόνα 3).

Επιπρόσθετα, το κτίριο λειτουργεί χωρίς μηχανικό σύστημα θέρμανσης, καθώς επαρκούν τα εσωτερικά θερμικά και ηλιακά κέρδη για τη θέρμανσή του Εικόνα 4. Συν τοις άλλοις, ο ζεστός αέρας που παράγεται στην κουζίνα λόγω του μαγειρέματος και στο μπάνιο λόγω των υδρατμών, απορροφάται από το μηχανικό σύστημα αερισμού, φιλτράρεται και στη συνέχεια απελευθερώνεται και πάλι στο κτίριο.

Στα δύο χρόνια λειτουργίας του κτιρίου οι κάτοικοι είναι απόλυτα ικανοποιημένοι, τόσο από την ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου, όσο και από την ποιότητα εσωτερικού περιβάλλοντος. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως το 2009 οι Λετονοί βίωσαν το σφοδρότερο χειμώνα των τελευταίων τριάντα ετών και ότι το κτίριο λειτούργησε άψογα παρά τις αντίξοες κλιματικές συνθήκες. Ως εκ τούτου το κτίριο είχε σημαντική απήχηση και γνώρισε μεγάλη προβολή, εισάγοντας την έννοια του παθητικού κτιρίου στη λετονική πραγματικότητα. Ευελπιστεί δε κανείς πως όλο και περισσότερος κόσμος θα στρέφεται προς τα παθητικά κτίρια, καθώς αποδεικνύεται ότι μπορούν να ανταπεξέλθουν ακόμη και σε ακραίες κλιματικές συνθήκες.
Σε ότι αφορά την ελληνική πραγματικότητα, η εισαγωγή του Κανονισμού Ενεργειακής Απόδοσης Κτιρίων, θα αναγκάσει τους μελετητές και το καταναλωτικό κοινό να στραφεί προς πιο αποδοτικά ενεργειακά κτίρια.
Η έννοια όμως του παθητικού κτιρίου, είναι αρκετά καινούρια και σαφώς εγείρει ερωτήματα.

Τα βασικότερα από αυτά είναι:

1. Ποιο είναι το επιπλέον κόστος κατασκευής ενός παθητικού κτιρίου σε σχέση με μια συμβατική κατασκευή;
Το επιπλέον κόστος κυμαίνεται συνήθως στο 7% - 10%, ανάλογα με τις κλιματικές συνθήκες και τον τύπο του κτιρίου, ενώ σχετίζεται κυρίως με το αυξημένο πάχος θερμομόνωσης και την ποιότητα των ανοιγμάτων. Αξίζει επίσης να σημειωθεί πως στις περισσότερες βορειοευρωπαϊκές χώρες, τα παθητικά κτίρια επιδοτούνται. Είναι δε σημαντικό πως στα παθητικά κτίρια δε τοποθετούνται μηχανικά συστήματα  θέρμανσης και ψύξης, οπότε δεν επιβαρύνεται το συνολικό κόστος κατασκευής από τέτοιου είδους εγκαταστάσεις.

2. Ποιος είναι ο χρόνος απόσβεσης;
Κατά μέσο όρο ο χρόνος απόσβεσης κυμαίνεται στα 8-10 χρόνια, ανάλογα με την τιμολογιακή πολιτική των πηγών ενέργειας στην εκάστοτε χώρα.

3. Μπορεί ένα τέτοιο κτίριο να κατασκευαστεί και στην Ελλάδα;
Ασφαλώς και μπορεί. Σε μια τέτοια περίπτωση θα δινόταν ιδιαίτερη βαρύτητα στα παθητικά συστήματα θέρμανσης και δροσισμού ώστε να μειωθούν όχι μόνο τα θερμικά, αλλά και τα ψυκτικά φορτία. Το Ινστιτούτο Passivhaus έχει εκπονήσει αντίστοιχες μελέτες και έχει μελετήσει παθητικά κτίρια στην περιοχή της Μεσογείου, αποδεικνύοντας την άριστη ενεργειακή συμπεριφορά τους ακόμη και σε πιο θερμά κλίματα.

4. Τα παθητικά κτίρια είναι βαρετά και ακαλαίσθητα;
Παρά τους πολλούς περιορισμούς και τις υψηλές προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ένα κτίριο τύπου Passivhaus το αισθητικό αποτέλεσμα στην πλειονότητα των παραδειγμάτων είναι υψηλό. Ένα παθητικό κτίριο δε στερείται σε καμία περίπτωση design υψηλού επιπέδου. Εάν ο μελετητής διαθέτει την απαραίτητη εξοικείωση με τον ενεργειακό σχεδιασμό κτιρίων, την αντίστοιχη τεχνογνωσία και το σωστό υπόβαθρο, τότε το αισθητικό αποτέλεσμα είναι με βεβαιότητα άριστο.
 
5. Μπορούν όλα τα κτίρια να κατασκευαστούν ως παθητικά;
Κατά βάση ναι, αλλά θα πρέπει πάντοτε να σχεδιάζονται σύμφωνα με τις ελάχιστες προδιαγραφές του Passivhaus. Ένα κτίριο με καθαρούς όγκους και συμπαγή σχεδίαση είναι μία από αυτές. Επιπρόσθετα, ανάλογα με την τεχνοτροπία της περιοχής και τα ντόπια υλικά, το παθητικό κτίριο μπορεί να είναι πετρόχτιστο, ξύλινο ή οτιδήποτε άλλο προστάζει η αρχιτεκτονική.
6. Είναι αλήθεια πως στη χώρα μας δεν έχουν θεσπιστεί ακόμη συγκεκριμένοι ενεργειακοί τύποι κτιρίων γεγονός που συχνά οδηγεί σε ασάφειες;
Είναι γεγονός πως στην Ελλάδα δεν έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένες προδιαγραφές για τα παθητικά κτίρια αλλά και για άλλους αντίστοιχους τύπους κτιρίων. Το γεγονός αυτό οδηγεί συχνά σε ασάφειες ως προς τον προσδιορισμό της ενεργειακής συμπεριφοράς ενός κτιρίου. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται η σωστή ενημέρωση από την πλευρά του καταναλωτή και η υπευθυνότητα από πλευράς μελετητή.

7. Τα παθητικά κτίρια είναι περίπλοκες hight-tech κατασκευές;
Σε καμία περίπτωση! Το παθητικό κτίριο είναι ένα απλό, εύχρηστο και εργονομικό κτίριο. Το σύστημα μηχανικού αερισμού έχει λιγότερα κουμπιά από ότι ένα τηλεχειριστήριο τηλεόρασης και η αλλαγή των φίλτρων μπορεί να γίνει απλά και εύκολα από τους ενοίκους, χωρίς να χρειάζεται η επίσκεψη ειδικού συντηρητή.  

8. Επιτρέπεται να ανοίγει κανείς τα παράθυρα σε ένα παθητικό κτίριο;
Ασφαλώς και επιτρέπεται, απλώς δεν επιβάλλεται, καθώς η λογική του Passivhaus είναι να παρέχει στο κτίριο τον απαραίτητο φρέσκο αέρα αυτόματα. Ο αέρας φιλτράρεται από το σύστημα, ώστε να απορρίπτεται η σκόνη και η βρωμιά, σε αντίθεση με το φυσικό αερισμό. Με τον τρόπο αυτό η ποιότητα του αέρα μέσα στους χώρους είναι πάντοτε υψηλή.