ΚΕΝΑΚ ΚΑΙ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΑΠΟΔΟΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΤΙΡΙΩΝ
Στην ουσία, μάλιστα, η Πολιτεία αναγκάστηκε να νομοθετήσει, διότι η χώρα μας είχε ήδη καταδικαστεί από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο (στις 17 Ιανουαρίου 2008), καθώς δεν είχαμε συμμορφωθεί με την Κοινοτική Οδηγία 2002/91 που αφορά στην ενεργειακή απόδοση των κτιρίων.
Στις περιπτώσεις, όμως, που προσπαθούμε να κρύψουμε τη σκόνη κάτω από το χαλί, αυτή σχεδόν πάντοτε βγαίνει στην επιφάνεια και μας δημιουργεί περισσότερα και συχνά μεγαλύτερα ζητήματα από εκείνα που προϋπήρχαν. Αυτό συνέβη και με τον ΚΕΝΑΚ. Η τριαντάχρονη «κυοφορία» ενός σχετικού Κανονισμού (τελικά, ο νόμος 3661 ψηφίστηκε το 2008 και το πλαίσιο εφαρμογής του ΚΕΝΑΚ θεσπίστηκε τον Απρίλιο του 2010) και η αναγκαστική – λόγω τιμωρίας – επίσπευση των διαδικασιών δημιουργίας του προκάλεσαν εξίσου πολλά προβλήματα με όσα επιχειρεί να επιλύσει ο νομοθέτης.
Πρόκειται εξάλλου για ένα τεράστιο άλμα στο χώρο των κατασκευών, που έρχεται να καλύψει νομοθετικό κενό 30 χρόνων και το οποίο φέρνει τον κλάδο των μηχανικών και όλων των εμπλεκομένων στον τομέα αυτόν αντιμέτωπους με μια νέα πραγματικότητα και ήταν λογικό να επιφέρει – ως ένα σημείο – και προβλήματα. Άλλωστε, το γεγονός συνεπάγεται πως οι μηχανικοί πρέπει να ενημερωθούν και να επιμορφωθούν για ένα τμήμα του τομέα των κατασκευών, το οποίο μέχρι σήμερα ως αντικείμενο της κτιριακής μελέτης ελάχιστα απασχολούσε. Αντίστοιχα, η αγορά δομικών υλικών πρέπει να προσαρμοστεί στις νέες απαιτήσεις, ενώ και οι καταναλωτές θα πρέπει να ενημερωθούν κατάλληλα για τα θετικά της νέας κατάστασης.
Ενεργειακή επιθεώρηση και προβλήματα
Ποια είναι όμως τα βασικότερα ζητήματα, που εδώ και καιρό έχουν επισημανθεί και πλέον άρχισαν να γίνονται εμφανή και στην πράξη; Διαχωρίζοντας τη διαδικασία της ενεργειακής μελέτης από εκείνη της ενεργειακής επιθεώρησης, τα κυριότερα προβλήματα εντοπίζονται στα εξής σημεία:
Σε ό,τι αφορά στην ενεργειακή επιθεώρηση, ένα μεγάλο ζήτημα είναι το ποιος καλείται να εφαρμόσει το νόμο. Από φέτος το Γενάρη τα κτίρια θα πιστοποιούνται από τα μέλη του «προσωρινού μητρώου ενεργειακών επιθεωρητών», ώσπου να εκπαιδευτούν τα μέλη του μόνιμου μητρώου. Πλην όμως, τα μέλη του προσωρινού μητρώου δεν έχουν παρακολουθήσει τα ειδικά επιμορφωτικά σεμινάρια, τα οποία θα θεσπιστούν για εκείνα του μόνιμου μητρώου, ενώ πολλά από αυτά δεν έχουν ενημερωθεί επί του διαδικαστικού και τον τρόπο εφαρμογής του ΚΕΝΑΚ.
Επιπρόσθετα, κι ενώ η ανεργία στον κλάδο των μηχανικών - ειδικά για τους νέους - βρίσκεται στα ύψη, στους τελευταίους δε δίνεται η δυνατότητα να ενταχθούν στο προσωρινό μητρώο, ακόμα κι αν έχουν εξειδικευτεί στον τομέα της εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια, είναι κάτοχοι σχετικών μεταπτυχιακών ή διδακτορικών τίτλων και έχουν διδαχθεί τα περί θερμομόνωσης, ενεργειακού σχεδιασμού και θερμοδυναμικής κτιρίων, επειδή δεν διαθέτουν δεκαετή εμπειρία στον τομέα της κατασκευής. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ήδη πιστοποιημένους ενεργειακούς επιθεωρητές σε άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι το οποίο μάλιστα απαγορεύεται ρητά από σχετικές κοινοτικές οδηγίες, που έχουν γίνει και νόμοι του ελληνικού κράτους.
Άλλο μελανό σημείο είναι η κακή ενημέρωση των καταναλωτών και όσων καλούνται να επωμιστούν το κόστος της ενεργειακής επιθεώρησης. Το γεγονός έχει οδηγήσει στην απαξίωση της διαδικασίας και στη διαμόρφωση της εντύπωσης πως η ενεργειακή επιθεώρηση είναι ακόμη ένα χαράτσι. Προφανώς, όμως, η εξέλιξη αυτή δημιουργεί τις χειρότερες προϋποθέσεις για την προώθηση μέτρων, που αφορούν στην ενεργειακή και περιβαλλοντική πολιτική στον κτιριακό τομέα. Συνεπώς, επιβάλλεται να ενημερωθούν άμεσα για την πληθώρα των θετικών αποτελεσμάτων που θα έχει η σύνδεση της ενεργειακής απόδοσης ενός κτιρίου με την αγορά ακινήτων.
Ενεργειακή μελέτη και κακή οργάνωση
Σε ό,τι αφορά δε στην ενεργειακή μελέτη, τα προβλήματα είναι πολλά και αφορούν κατά κύριο λόγω στην κακή οργάνωση και στην έλλειψη ενημέρωσης των αρμόδιων αρχών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι η υποβολή της ενεργειακής μελέτης είναι υποχρεωτική από τον περασμένο Οκτώβριο. Δηλαδή, αρκετούς μήνες πριν από την έναρξη των ενεργειακών επιθεωρήσεων.
Επιπλέον, δεν υπήρξε καμία ειδική μέριμνα για την ορθή ενημέρωση των πολεοδομικών υπηρεσιών, σχετικά με το πώς πρέπει να πραγματοποιείται ο έλεγχος της ενεργειακής μελέτης, με αποτέλεσμα να «κολλάνε» οι άδειες και να επικρατεί χάος και εκνευρισμός. Επιπρόσθετα, η διαδικασία εκπόνησης της ενεργειακής μελέτης, με τη σημερινή μορφή της, παρουσιάζει πολλά κενά.
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα όπου απαιτείται ο υπολογισμός των θερμογεφυρών, ο οποίος επηρεάζει μόνον την απόλυτη τιμή της ενεργειακής κατανάλωσης του κτιρίου. Ενδεχόμενη βελτίωση του κελύφους και κατ’ επέκταση μείωση των θερμογεφυρών δε μεταβάλει την ενεργειακή κατηγορία του κτιρίου. Συν τοις άλλοις, δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας με αποτέλεσμα η αύξηση του πάχους της θερμομόνωσης να μη βελτιώνει αισθητά ή και καθόλου την ενεργειακή κλάση ενός κτιρίου. Στον αντίποδα, ένα σύστημα αυτοματισμού στο φωτισμό μπορεί να βελτιώσει το κτίριο κατά δύο ενεργειακές κλάσεις.
Αυτά τα ενδεικτικά παραδείγματα, οδηγούν σε εσφαλμένα συμπεράσματα και σε στρεβλώσεις ως προς την έννοια της χαμηλής ενεργειακής απαίτησης και την ποιότητα κατασκευής ενός κτιρίου, καθώς η αξία του ακινήτου επηρεάζεται από την ενεργειακή του κλάση και όχι από τις απόλυτες τιμές των ενεργειακών καταναλώσεων.
Ενεργειακός σχεδιασμός και… περιορισμοί
Ένα ακόμη «θλιβερό» σημείο του ΚΕΝΑΚ - σχετικά με την εκπόνηση ενεργειακής μελέτης - αφορά στον καθαυτό ενεργειακό σχεδιασμό του κτιρίου. Συγκεκριμένα, με βάση τις προδιαγραφές του κτιρίου αναφοράς, ένας μηχανικός δεν μπορεί να μελετήσει ένα κτίριο λαμβάνοντας υπόψη του τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές και τις τρέχουσες παγκόσμιες εξελίξεις στον ενεργειακά αποδοτικό κτιριακό τομέα.
Για παράδειγμα, ένα παθητικό κτίριο κατοικίας - του λεγόμενου τύπου Passivhaus - δε διαθέτει μηχανικά συστήματα θέρμανσης και ψύξης, έχει μηχανικό σύστημα αερισμού και στο συνολικό του ενεργειακό του ισοζύγιο συνυπολογίζονται και τα φορτία τεχνητού φωτισμού. Παίρνοντας, όμως, ως βάση το κτίριο αναφοράς του ΚΕΝΑΚ, τα τρία αυτά σημεία πρέπει να θεωρηθούν με τον ακριβώς αντίθετο τρόπο. Δηλαδή, επιβάλλεται η μελέτη συστημάτων θέρμανσης και ψύξης, ενώ δεν προβλέπεται μηχανικός αερισμός και υπολογισμός των φορτίων τεχνητού φωτισμού, ούτε και υπάρχει η δυνατότητα να υπολογιστεί το υπό μελέτη κτίριο διαφορετικά. Ούτε όμως η χρήση ειδικών φυτών, η σκίαση από τη γύρω βλάστηση και η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, λαμβάνονται υπόψη στον υπολογισμό του ενεργειακού ισοζυγίου. Πρόκειται συνεπώς για απλά ποιοτικά και όχι ποσοτικά χαρακτηριστικά, που δεν επηρεάζουν την ενεργειακή συμπεριφορά του κτιρίου. Κάτι τέτοιο σημαίνει πως η ενεργειακή μελέτη - με τη σημερινή της μορφή - μπορεί να υποστηρίξει μόνον τυπικά εργολαβικά κτίρια, ενώ σε περίπτωση που θέλει κάποιος να εντρυφήσει σ’ ένα βιοκλιματικό κτίριο ή κτίριο μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας, είναι πιθανό να μην μπορεί να το μελετήσει και να το παρουσιάσει ως τέτοιο. Η μόνη λύση είναι να μελετηθεί με βάση τις τυπικές προδιαγραφές και τελικά να φτάσει να έχει την ίδια ενεργειακή κλάση μ’ ένα τυπικό εργολαβικό κτίριο, με όσα αυτό συνεπάγεται για την αγορά ακινήτων.
Εξ αρχής σωστές βάσεις
Συνοψίζοντας, η θέσπιση και η εφαρμογή του ΚΕΝΑΚ παρέχει μία από τις λίγες ευκαιρίες στη χώρα μας να διαμορφώσει και να χαράξει στοχευμένη ενεργειακή πολιτική στον κτιριακό τομέα, παρέχοντας έτσι βαθιές ανάσες στον κατασκευαστικό κλάδο, ο οποίος - την τρέχουσα χρονική περίοδο - περνά τη μεγαλύτερη κρίση των τελευταίων δεκαετιών. Με το επιχείρημα, όμως, πως «πρέπει να βιαστούμε, διότι η χώρα μας έχει καθυστερήσει ιδιαίτερα στον τομέα αυτό», πολλές κινήσεις έγιναν σπασμωδικά και άνευ μακροπρόθεσμου πλάνου.
Η πραγματικότητα αυτή δεν μπορεί και δεν πρέπει να αποτελεί δικαιολογία. Ως συντεταγμένη Πολιτεία είχαμε το χρόνο και έχουμε την τεχνογνωσία, το ανθρώπινο δυναμικό, το υπόβαθρο αλλά και τα παραδείγματα εφαρμογής του ΚΕΝΑΚ σε άλλες χώρες, ώστε να κάνουμε εκείνες τις επιλογές που θα μας οδηγούσαν σε δίκαιες και σωστές αποφάσεις. Είναι τουλάχιστον θλιβερό να χαθεί μία ακόμη ευκαιρία. Έστω και τώρα λοιπόν κι εμείς οι μηχανικοί πρέπει να παλέψουμε για έναν καλύτερο, αποδοτικότερο και δικαιότερο ΚΕΝΑΚ, να ενημερωθούμε πρώτα οι ίδιοι και στη συνέχεια να ενημερώσουμε κατάλληλα και τους γύρω μας και να μην επαναπαυτούμε με την κατάσταση που τείνει να διαμορφωθεί.
Κανείς δεν έχει πρόθεση να μειώσει οποιαδήποτε προσπάθεια προς την κατεύθυνση που χαράζει η κοινοτική οδηγία για την ενεργειακή αποδοτικότητα κτιρίων και κατ’ επέκταση και ο ΚΕΝΑΚ. Οι σωστές βάσεις, όμως, τίθενται από την αρχή και τα λάθη πρέπει να επισημαίνονται και να διορθώνονται νωρίς. Κι όπως έχει πει και ο Γάλλος νομπελίστας Ρομέν Ρολάν, «Ένα ελάττωμα που επισημαίνεται και αναγνωρίζεται είναι κατά το ήμισυ διορθωμένο».
Ιφιγένεια Θεοδωρίδου
Αρχιτέκτων Μηχανικός(TU Darmstadt), πιστοποιημένη Ενεργειακή Επιθεωρήτρια της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γερμανική Πιστοποίηση – Energieberater TUD), υποψήφια διδάκτωρ Πολυτεχνείου TU Darmstadt Γερμανίας.
Ανδρέας Μέρμηγκας
Αρχιτέκτων Μηχανικός(TU Darmstadt), πιστοποιημένος Ενεργειακός Επιθεωρητής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Γερμανική Πιστοποίηση – Energieberater TUD).