ΤΑ ΦΥΤΕΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΑ ΩΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ.

Στα νεότερα χρόνια, οι κήποι στα δώματα, θεωρούνταν στοιχείο υψηλής ποιότητας, αισθητικής και πολυτέλειας, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα δεν ήταν λίγοι οι κορυφαίοι αρχιτέκτονες της εποχής, οι οποίοι υποστήριζαν θερμά τη δημιουργία τέτοιων κατασκευών.

Με την ανάπτυξη του πράσινου κινήματος στις αρχές της δεκαετίας του 1960, με τη βιοκλιματική αρχιτεκτονική και τον ενεργειακό σχεδιασμό, την οικολογική δόμηση και τις σχετικές Κοινοτικές Οδηγίες που εφαρμόζονται και θα εφαρμόζονται ακόμα περισσότερο, τα σύγχρονα παραδείγματα φυτεμένων δωμάτων, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, ολοένα πληθαίνουν.

Οφέλη από τη δημιουργία ενός φυτεμένου δώματος
Η κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος μπορεί να συμβάλλει και να προσφέρει πολλά στο δομημένο περιβάλλον των μεγαλουπόλεων.
Από τα πιο σημαντικά οφέλη είναι η εξοικονόμηση ενέργειας στο κτίριο, η οποία οφείλεται στα παρακάτω επιμέρους φαινόμενα, που δρουν συνδυαστικά:

•  Τα φυτά με το φύλλωμά τους παρέχουν σκιασμό στην επιφάνεια του δώματος και εξασφαλίζουν με τον τρόπο αυτό μειωμένη θερμική επιβάρυνση στο κτήριο.
•  Η θερμοχωρητικότητα του φυτεμένου δώματος είναι ιδιαίτερα αυξημένη σε σχέση  με αυτήν ενός συμβατικού δώματος, εξαιτίας της μεγάλης θερμικής μάζας των  κηπευτικών στρώσεων και του γεγονότος ότι μεταξύ του ατμοσφαιρικού αέρα κα της ανώτατης επιφάνειας της διατομής του δώματος (χώμα), παρατηρείται ένα  στρώμα ακίνητου αέρα. Το φυτεμένο δώμα λειτουργεί, δηλαδή, ως θερμομονωτική στρώση, ελαττώνοντας τα απαιτούμενα ψυκτικά ή θερμικά φορτία το καλοκαίρι και το χειμώνα αντίστοιχα.

Πλέον της εξοικονόμησης ενέργειας, τα φυτεμένα δώματα συμβάλουν στη μείωση των υψηλών θερμοκρασιών στο αστικό περιβάλλον, δηλαδή βοηθούν στον περιορισμό του φαινομένου της θερμικής αστικής νησίδας. Κατακρατούν, επιπλέον, το βρόχινο νερό, αποφορτίζοντας το αστικό δίκτυο απορροής υδάτων, και λειτουργούν ως φίλτρα απομόνωσης του ήχου και κατακράτησης της σκόνης. Παράλληλα, βελτιώνουν το μικρο-περιβάλλον της περιοχής, εμπλουτίζοντας την ατμόσφαιρα με οξυγόνο και αποδεσμεύοντας την από το διοξείδιο του άνθρακα. Αποτελούν, τέλος, φυσικό καταφύγιο για τοπική χλωρίδα και πανίδα, και χώρο αναψυχής για τους κατοίκους.

Προκλήσεις στην κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος
Πολλά μεν τα οφέλη αλλά η ιδέα της φύτευσης των δωμάτων δεν έχει ακόμα, στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μεγάλη εφαρμογή. Βασικός λόγος θεωρείται ο δισταγμός του κοινού όσον αφορά στον κίνδυνο της υγρασίας από τραυματισμό της στεγάνωσης, τη στατική επιβάρυνση αλλά και το κόστος κατασκευής και συντήρησης του κήπου.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα των μονωτικών και αποστραγγιστικών υλικών απαντούν με ασφάλεια σε όλες τις παραπάνω προκλήσεις, παράλληλα με τον προσεκτικό και ολοκληρωμένο σχεδιασμό που απαιτείται σε όλα τα στάδια της κατασκευής. Σήμερα καθίσταται πλέον δυνατή η κατασκευή ενός φυτεμένου δώματος με υλικά ελαφριά, τα οποία δεν απαιτούν μεγάλα πάχη υποστρώματος φύτευσης (ξεκινάνε από 7 εκ), και παράλληλα δίνουν μεγάλη σχεδιαστική ελευθερία στον αρχιτέκτονα. Έχουν δε σχετικά μικρή επιβάρυνση στο συνολικό προϋπολογισμό του κτιρίου.   

Τύποι Φύτευσης
Ανάλογα με τη χρήση του κήπου, την ικανότητα της φέρουσας κατασκευής να δεχθεί τα πρόσθετα φορτία, τις κλιματολογικές συνθήκες της περιοχής, τον προσανατολισμό του κήπου και τις απαιτήσεις του σε νερό και συντήρηση, διακρίνονται δύο βασικοί τύποι φύτευσης: ο Εκτατικός και ο Εντατικός.

Ο Εκτατικός τύπος είναι φύτευση μικρών απαιτήσεων και τα φυτά που επιλέγονται είναι ανθεκτικά στις καιρικές συνθήκες και σε περιορισμένη συντήρηση. Τέτοια φυτά είναι ορισμένα ποώδη, εδαφοκαλυπτικά και παχύφυτα. Ο εκτατικός τύπος έχει βάθος από 7 μέχρι και 20 εκ. και βάρος που ξεκινάει από 50-60 kg/m2. Το κόστος συντήρησης του είναι μικρό, γιατί ειδικά μετά τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του κήπου οι επισκέψεις που απαιτούνται περιορίζονται σε μια ή ακόμη και καμία το χρόνο. Το σύστημα αυτό βρίσκει πολλές εφαρμογές σε μη προσβάσιμες στέγες κτηριακών εγκαταστάσεων, σε πρανή ή σε κτίρια τα οποία δεν είναι ικανά παρά να φέρουν ελαφρύ πρόσθετο φορτίο βλάστησης.

Εικόνα 1:Παραδείγματα εκτατικού τύπου. www.esha.gr.

Ο Εντατικός τύπος είναι φύτευση μεσαίων ή μεγάλων απαιτήσεων και τα φυτά που επιλέγονται  μπορεί να είναι χλοοτάπητας, θάμνοι ή και δέντρα. Ο εντατικός τύπος ξεκινάει από βάθος 21 εκ. και βάρος 280 kg/m2. Το κόστος κατασκευής του είναι αρκετά μεγαλύτερο από τον εκτατικό και το κόστος συντήρησης μεσαίο έως μεγάλο. Περιλαμβάνει ποικιλία φυτών, θάμνων και δέντρων, με τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν κήποι με υψηλή βλάστηση, με στοιχεία νερού και να συνδυαστούν με στοιχεία «σκληρού τοπίου» (hard-landscape), όπως πεζοδρόμους ή δρόμους για τροχήλατα οχήματα.

Διαστρωμάτωση Υλικών σε Φυτεμένο Δώμα
Στην παρούσα παράγραφο αναλύεται η διαστρωμάτωση υλικών σε ένα φυτεμένο δώμα, η οποία έχει στηριχθεί στις οδηγίες του Γερμανικού Οργανισμού FLL, τις πιο ολοκληρωμένες και αξιόπιστες που υπάρχουν αυτή τη στιγμή στην Ευρώπη για το σχεδιασμό φυτεμένων δωμάτων.

Εικόνα 2: Παραδείγματα εντατικού τύπου. www.esha.gr.
 

Επάνω από την πλάκα τοποθετείται η αντιριζική στεγανωτική μεμβράνη EshaGum Antiroot B2 για να την προστατεύσει από την υγρασία. Μια αξιόπιστη λύση για φυτεμένα δώματα είναι οι ασφαλτικές αντιριζικές στεγανωτικές μεμβράνες, οι οποίες εκτός από στεγάνωση παρέχουν και αντιριζική προστασία, γιατί έχουν ομοιογενώς διασκορπισμένο στη μάζα τους ειδικό αντιριζικό πρόσθετο. Το δε ασφαλτικό τους μείγμα είναι πλαστομερές ή ελαστομερές και ο οπλισμός τους υψηλών μηχανικών αντοχών μη υφαντός πολυεστέρας.
Επάνω από την αντιριζική στεγανωτική μεμβράνη ακολουθεί η προστατευτική στρώση EshaProtect, από υψηλής ή χαμηλής πυκνότητας πολυαιθυλένιο (HDPE/LDP), αναλόγως απαιτήσεων, ελαχίστου πάχους 0,75 mm.
Η στρώση αυτή λειτουργεί προστατευτικά προς την υποκείμενη μεμβράνη, και είναι απαραίτητη, κυρίως σε έργα μεγάλης έκτασης, όπου κυκλοφορούν βαριά μηχανήματα για τη διάστρωση του κηπευτικού χώματος επάνω στο δώμα.
 
     

Εικόνα 3: Διαστρωμάτωση υλικών σε Εντατικό (α) & Εκτατικό τύπο φύτευσης (β). Σκίτσο Esha
www.esha.gr.

Ακολουθεί η στρώση της αποστράγγισης. Στο παρελθόν το γνωστό σε όλους μας χαλίκι ήταν αυτό που επιτελούσε τη λειτουργία της αποστράγγισης.
Σήμερα, μια εξαιρετική λύση είναι οι πολυστρωματικές αποστραγγιστικές μεμβράνες Nophadrain 4+1 και Nophadrain 5+1 από υψηλής αντοχής πολυστυρένιο. Οι μεμβράνες αυτές συνδυάζουν τις στρώσεις διήθησης, αποστράγγισης και διαχωρισμού προστασίας σε ένα μόνο προϊόν.
Ο διάτρητος, με κωνοειδείς προεξοχές, πυρήνας τους αποστραγγίζει τα πλεονάζοντα  νερά του ποτίσματος και παράλληλα συγκρατεί εντός των κώνων σημαντική ποσότητα νερού για διατήρηση υγρασίας στο κηπευτικό χώμα, εξασφαλίζοντας οικονομία ποτίσματος. Είναι, επίσης, πολύ ελαφριές, οπότε λύνουν το πρόβλημα της στατικής επιβάρυνσης, και έχουν μεγάλη αντοχή σε θλίψη, καθώς και σταθερή αποστραγγιστική ικανότητα σε βάθος χρόνου.  

Επάνω από τη στρώση αποστράγγισης τοποθετείται, (κυρίως στον εντατικό τύπο), μια πλάκα ειδικού ορυκτοβάμβακα πάχους 5 cm, EshaOxygen WSM 50, η οποία έχει τη δυνατότητα να συγκρατεί στη μάζα της μεγάλη ποσότητα νερού, (~40 lt/m2), εξασφαλίζοντας οικονομία ποτίσματος στον κήπο.

Εικόνα 4: Αντιριζική ασφαλτική στεγανωτική μεμβράνη EshaGum Antiroot, www.esha.gr.




Επάνω από τον ορυκτοβάμβακα ακολουθεί το ειδικό υπόστρωμα φύτευσης, EshaOxygen Growing Medium, που είναι μείγμα οργανικών και ανοργάνων στοιχείων, ικανών για την ανάπτυξη φυτών εντατικού ή εκτατικού τύπου. Το μείγμα αυτό είναι πολύ ελαφρύτερο από το κοινό κηπόχωμα. Ζυγίζει από 1000 μέχρι 1250 kg/m3 σε κορεσμένη και συμπυκνωμένη μορφή. Ακολουθεί δε τις προδιαγραφές της Π.Ε.Ε.Γ.Ε.Π. (Πανελλήνια Ένωση Εταιριών Γεωπόνων Εργοληπτών Πρασίνου) για τα φυτεμένα δώματα.

Κίνητρα επεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στις κατοικίες από το Ελληνικό κράτος
Προκειμένου να προχωρήσει ευρέως η ιδέα της φύτευσης των δωμάτων, ώστε αυτά να εξελιχθούν σε σύγχρονους αστικούς πνεύμονες, χρειάζεται εκτός της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και θέσπιση κινήτρων από το κράτος. Τα τελευταία, απ’ ότι φαίνεται, βρίσκονται σε τελικό στάδιο επεξεργασίας, γιατί η χώρα μας είναι υποχρεωμένη να εφαρμόσει την Κοινοτική Οδηγία 2002/91/ΕΚ περί Ενεργειακής Ταυτότητας των Κτηρίων, η οποία έχει πυροδοτήσει μια σειρά από δράσεις στο χώρο των παρεμβάσεων εξοικονόμησης ενέργειας στα ιδιωτικά και δημόσια κτήρια. Στο πλαίσιο αυτό έχουν εξαγγελθεί από το ΥΠΑΝ επιδοτήσεις για παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας σε ιδιωτικές κατοικίες.
Τα σημερινά δομικά υλικά μας δίνουν πλέον τη δυνατότητα να κατασκευάζουμε στεγανούς κήπους, που δεν επιβαρύνουν στατικά το κτήριο και δεν απαιτούν συχνή συντήρηση, ενώ μας προσφέρουν μια καλύτερη ποιότητα ζωής. Χωρίς ενδοιασμούς, λοιπόν, για την επιτυχία μιας τέτοιας επέμβασης, είναι στο χέρι μας να  δραστηριοποιηθούμε άμεσα, προκειμένου να ομορφύνουμε το χώρο μας, την πόλη μας, και τελικά τον εαυτό μας.
 

Ζαχαρένια Κρεμαλή
Χημικός Μηχανικός
Υπεύθυνη MKT Alfa Alfa EnergyΑΒΕΕ
(www.esha.gr)