ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟ ΠΩΣ Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΤΙΣ ΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΙΣ Α.Π.Ε

Το παρόν άρθρο παρουσιάζει μια Πανελλήνια κοινωνική έρευνα όσον αφορά τα περιβαλλοντικά θέματα. Είναι γνωστό ότι η Ελλάδα πάσχει από μια οικονομική κρίση μεταξύ άλλων Ευρωπαϊκών χωρών. Η παρούσα κρίση συμπίπτει με τη στιγμή που η Ελλάδα υποτίθεται ότι πρέπει να λάβει μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος γενικά, κάτι το οποίο αποσκοπεί τόσο στην εξοικονόμηση ενέργειας όσο και στην απόκτηση ενέργειας από ανανεώσιμες και εναλλακτικές πηγές. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας δεκαετίας, το εργαστήριο μας έχει διεξάγει κοινωνικές έρευνες όσον αφορά τη στάση των ανθρώπων απέναντι στα περιβαλλοντικά ζητήματα και την εφαρμογή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η παρούσα έρευνα είναι εξαιρετικού ενδιαφέροντος. Στοχεύει να αποτυπώσει τις στάσεις και τις απόψεις του κοινού προς τα περιβαλλοντικά θέματα και τη χρήση των ΑΠΕ, και πως αυτές επηρεάζονται από την οικονομική κρίση, και ένα μάλλον δυσοίωνο μέλλον. Πόσο σοβαρά και σημαντικά θεωρούνται τα περιβαλλοντικά ζητήματα όταν οι άνθρωποι αισθάνονται την καθημερινή τους ζωή να απειλείται; Αυτό το θέμα επιχειρείται να προσεγγιστεί μέσω της Πανελλήνιας έρευνας και της ανάλυσης των στοιχείων που συγκεντρώθηκαν από ερωτηματολόγια.

Στο πλαίσιο της διεθνούς οικονομικής κρίσης, η Ελλάδα υπήρξε η πρώτη από τις ευρωπαϊκές χώρες που έχουν πληγεί σοβαρά. Αλλά την ίδια στιγμή, σύμφωνα με τις οδηγίες της Ευρωπαϊκής ένωσης, η Ελλάδα πρέπει να συμμορφωθεί με τους κανονισμούς σχετικά με την εφαρμογή και τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η προοπτική των εφαρμογών Α.Π.Ε καλύπτει ένα ευρύ φάσμα τομέων.

Το πρώτο επίπεδο, σύμφωνα με την πρόσφατη νομοθεσία, αφορά την εφαρμογή των Α.Π.Ε. και ιδιαίτερα τα φωτοβολταϊκά στα κτίρια είτε ιδιωτικά είτε δημόσια, προκειμένου να επιτευχθεί παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από την κάλυψη των κτιρίων.

Το δεύτερο επίπεδο, αφορά την εγκατάσταση μεγαλύτερων μονάδων σε ιδιωτικές εκτάσεις γης.

Το τρίτο επίπεδο, αναφέρεται σε εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας, οι οποίες αποσκοπούν σε εκμετάλλευση των Α.Π.Ε. σε εθνικό επίπεδο.

Είναι επίσης ενδιαφέρον να δούμε πώς αντιμετωπίζονται κατά γενικό κανόνα, τα περιβαλλοντικά θέματα όσον αφορά τις πηγές ενέργειας, τα καύσιμα και τα συναφή έξοδα κατά την μεταβατική περίοδο. Η ευαισθησία του ελληνικού λαού για τις περιβαλλοντικές υποθέσεις είναι ένα πολύ γνωστό γεγονός: η παραδοσιακή αρχιτεκτονική, οι αρχαιότητες, το φυσικό περιβάλλον και η συναφής προστατευτική νομοθεσία, έχουν θεσπίσει ένα συγκεκριμένο πολιτισμό, o οποίος περισσότερο ή λιγότερο, σήμερα πρέπει να είναι αμφισβητήσιμος. Είναι προφανές ότι μια νέα περιβαλλοντική αισθητική πολιτισμού πρέπει να διαμορφωθεί. Αλλά παράλληλα με τα ανωτέρω, ο Ελληνικός λαός έχει να αντιμετωπίσει τα οικονομικά του νοικοκυριού του, την παραδοσιακή συμπεριφορά προς το περιβάλλον και την εξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα (πετρέλαιο και φυσικό αέριο). Είναι τουλάχιστον ένα ενδιαφέρον πρόβλημα να δούμε πώς οι άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις προαναφερόμενες συνθήκες. Μεταξύ άλλων ερευνητικών σχεδίων το εργαστήριο μας, κάθε δύο χρόνια, διεξάγει μια κοινωνική έρευνα σχετικά με τη στάση του ελληνικού λαού προς τις Α.Π.Ε. (Βλέπε Κοσμόπουλος 2002/2004/2006/2008/2010). Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών έχει αποδειχθεί το αυξανόμενο ενδιαφέρον όσον αφορά τις Α.Π.Ε. και τα οφέλη από αυτές, καθώς και το αυξανόμενο επίπεδο της εξοικείωσης με τα σχετικά θέματα. Αλλά αυτή την χρονική στιγμή, με την επίσημη νομοθεσία από τη μία πλευρά να πιέζει για τη χρήση των Α.Π.Ε., και την οικονομική κρίση από την άλλη πλευρά, η παρούσα κοινωνική έρευνα φαίνεται να είναι τουλάχιστον συναρπαστική. Το ερευνητικό έργο Η έρευνα σχεδιάστηκε και οργανώθηκε από το προσωπικό του Εργαστηρίου Περιβαλλοντικού και Ενεργειακού Σχεδιασμού Κτιρίων και Οικισμών. Πραγματοποιήθηκε μια πρώτη πιλοτική μελέτη, έγιναν ορισμένες απαραίτητες διορθώσεις, και στη συνέχεια διεξήχθη η πανελλαδική μελέτη η οποία διήρκεσε από το Μάρτη μέχρι τον Ιούλιο 2011. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από τα μέλη του εργαστηρίου και ένα μεγάλο αριθμό φοιτητών και μεταπτυχιακών φοιτητών. Ένας μεγάλος αριθμός περιοχών και πόλεων έχουν καλυφθεί, προσφέροντας μια ικανοποιητική εικόνα του θέματος. Η διάθεση και συλλογή των ερωτηματολογίων έγινε με τυχαία επιλογή καλύπτοντας το σύνολο της έκτασης της κάθε πόλης και τα προάστια, όλες τις ηλικιακές ομάδες, και πολλές επαγγελματικές και εκπαιδευτικές κατηγορίες Επιπλέον, δύο ειδικές ομάδες έχουν διερευνηθεί: μια ομάδα φοιτητών της περιβαλλοντικής τεχνολογίας, και επίσης μια ομάδα ήδη ειδικευμένων επαγγελματιών που συμμετέχουν σε μεταπτυχιακά μαθήματα σχετικά με τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό. Τα ερωτηματολόγια που συγκεντρώθηκαν επεξεργάστηκαν από το προσωπικό και τους συνεργάτες του εργαστηρίου. Στόχος μας να εξάγουμε αποτελέσματα ώστε να είναι εύκολα κατανοητά, προκειμένου να βοηθήσουμε τις αρχές οι οποίες ίσως ενδιαφέρονται να χρησιμοποιήσουν τα αποτελέσματα της έρευνάς μας. Το ερωτηματολόγιο αυτό στηρίζεται στην κλίμακα Guttman (Ganter, 1988), αλλά έχει προσαρμοστεί στην εγκεκριμένη και γενικά αποδεκτή κλίμακα 5 σημείων Likert scale, προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι συγκρίσιμα με όλες τις προηγούμενες σχετικές έρευνες (βλέπε Κοσμόπουλος 2002/2004/2006/ 2008/2010).

Το ερευνητικό έργο, όσον αφορά την κοινωνική συμπεριφορά προς τα περιβαλλοντικά θέματα κατά την κρίσιμη αυτή περίοδο, διήρκεσε από 3/2011 έως 7/2011, σε όλη την Ελλάδα (και Κύπρο) μέσω της συλλογής των ερωτηματολογίων, και έχει καλύψει τον αριθμό των 2.069 έγκυρων ερωτηματολογίων όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα:

Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο της έρευνας, είναι ο αριθμός των ερωτηματολογίων που συγκεντρώθηκαν από φοιτητές Μηχανικούς Περιβάλλοντος, και επίσης επαγγελματίες ειδικούς που συμμετέχουν στις εξειδικευμένες σειρές μαθημάτων περιβαλλοντικής μελέτης ως μεταπτυχιακοί φοιτητές (να σημειωθεί ότι το πανεπιστημιακό πτυχίο έρχεται μετά από πλήρη πενταετή περίοδο μαθημάτων). Η ομάδα δηλαδή των μεταπτυχιακών, έχει μια μέση επαγγελματική πείρα 7,3 ετών. Η ομάδα έχει επιλεγεί από το Δ.Π.Θ. και το Ε.Α.Π.. Ακολουθεί πίνακας με τον αριθμό των συμμετεχόντων:

Συμπεράσματα Το γνωστικό επίπεδο σχετικά με τις Α.Π.Ε. έχει σαφώς ανέβει σε σχέση με τις ανά διετία προηγούμενες έρευνες μας, (Κοσμόπουλος 2002/ 2004/ 2006/ 2008/2010). Για παράδειγμα τα Φ/Β από «αρκετά καλά» 31% στο 2009-10, φέτος είναι 42,27%, και οι ανεμογεννήτριες από 25,72% το 2009-10, φέτος είναι 36,87%. Κατά συνέπεια η εκστρατεία των ΜΜ.Ε. σαφώς αποδίδει. Η γεωθερμία δεν φαίνεται να είναι γνωστή, σε αντίθεση με τη βιομάζα (ξύλα και pellets) η οποία γίνεται σαφώς δημοφιλής, λόγω των τιμών πετρελαίου/αερίου

Μεγάλο ποσοστό ενδιαφέρεται για εγκαταστάσεις Φ/Β πρώτα στο σπίτι, μετά σε χωράφι ή επιχείρηση. Μεγάλη δείχνει να παραμένει η απογοήτευση από την γραφειοκρατία, ως ανασταλτικός παράγοντας, καθώς και έλλειψη χρηματοδότησης/ φοροαπαλαγής της επένδυσης. Ένα πολύ ενδιαφέρον σημείο, αποτελεί η αλλαγή της στάσης απέναντι στην αισθητική του περιβάλλοντος, σχετικά με την εγκατάσταση των Α.Π.Ε.. Στις δύο προηγούμενες έρευνες μας (2007, 2009), οι Έλληνες έδειχναν να αντιδρούν στις μεγάλες εγκαταστάσεις Α.Π.Ε., επικαλούμενοι την διατήρηση του περιβάλλοντος. Σήμερα, οι περισσότεροι δείχνουν να ενδιαφέρονται (80,14%) για εγκατάσταση, και να μην ενοχλούνται από αυτές.

Διαφαίνεται σύγκρουση της αισθητικής παράδοσης – συνήθειας με τις νέες μορφολογικές επιταγές, που όμως επικαλύπτεται από τα οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη (αιφνίδια αποκάλυψη: ταύτιση των δύο παραγόντων!) . Το ωφέλιμο και το χρήσιμο, καλό είναι να μας θυμίσουν την ρήση του L.Sullivan (1986) Form Follows Function (η μορφή ακολουθεί την λειτουργία), τουλάχιστον ως προς τα κελύφη των κτιρίων. Ας μην ξεχνάμε βέβαια πως πρώτος ο Σωκράτης απέδειξε ότι η άσχημη μύτη του είναι “ωραία” επειδή εισροφά καλύτερα τον αέρα... Όσον αφορά τη δυνατότητα μιας εγκατάστασης σταθμού πυρηνικής ενέργειας στην Ελλάδα, οι άνθρωποι λαμβάνοντας υπόψη τη σεισμική δραστηριότητα της χώρας και τον κίνδυνο της σοβαρής ρύπανσης, φαίνεται να είναι σαφώς εναντίον μιας τέτοιας ιδέας (84,1%) Παρόλη την οικονομική κρίση, και ένα δύσκολο μέλλον, οι Έλληνες δείχνουν ικανοποιητικά ενημερωμένοι, σχετικά με τις Α.Π.Ε., ενδιαφέρονται για την διατήρηση του περιβάλλοντος, την εθνική οικονομία και την απεξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα, και τέλος για την βελτίωση των οικονομικών της οικογένειας μέσω των εφαρμογών των Α.Π.Ε. Πιστεύω πως το να θυμόμαστε συνδυαστικά τις βασικές θέσεις και απόψεις για την αισθητική του χώρου και του περιβάλλοντος, μπορεί να καθοδηγήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την εξυπηρέτηση των αναγκών του σύγχρονου κτιστού περιβάλλοντος. Τέλος, νομίζω πως στην φάση του σχεδιασμού εγκατάστασης των Α.Π.Ε., καλό είναι να θυμόμαστε τον Αριστοτέλη (op.cit.) ο οποίος ανάμεσα στην Έλλειψη και την Υπερβολή, υπογράμμιζε την ανάγκη του Μέτρου ή Μέσου, καθώς και τον Ουμπέρτο Έκο (1993,σελ.306) ο οποίος στα σχόλια του για την αισθητική του Ακυινάτη αναφέρει ότι “Η Αισθητική ιδιότητα της τεχνητής μορφής είναι επακόλουθο της οντολογικής πραγματικότητας της και δεν αποτελεί πρωταρχικό της σκοπό”. Καταλήγοντας πιστεύω ότι τα φωτοβολταϊκά και το υδρογόνο για κάποιους από μας θα ‘πρεπε να ‘ταν το σήμερα. Ελπίζω και πιστεύω όμως ότι το αύριο θα ανήκει στην αξιοποίηση του Υδρογόνου και την απομίμηση της Φωτοσύνθεσης στο κάθε κέλυφος του κτιρίου, καθώς ίσως και σε κάθε ανθρωπογενή επιφάνεια όπως στα παραδείγματα που ακολουθούν: Η H2PIA, ακούγεται σαν “ουτοπία”, είναι μια πόλη Υδρογόνου, όπως σχεδιάζεται να κατασκευαστεί στην Δανία. Μια πρόταση για μια πόλη που θα την χαρακτηρίζει η αυτάρκεια και η καθαρή ενέργεια.

Το σύστημα είναι απλό. Ενέργεια που θα παράγεται από τον άνεμο και τον ήλιο θα χρησιμοποιείται για ηλεκτρόλυση νερού σε Οξυγόνο και Υδρογόνο. Το Οξυγόνο θα ελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα και το Υδρογόνο θα οδηγείται σε κυψέλες καυσίμου για παραγωγή ηλεκτρισμού ή θερμότητας ανάλογα με τις ανάγκες. Η παραγωγή ενέργειας από τις κυψέλες καυσίμου δεν έχει κανένα ρυπογόνο υποπροϊόν, παρά μόνο νερό. Οι κυψέλες καυσίμου μπορεί να χρησιμοποιηθούν και για αποθήκευση ενέργειας, όταν υπάρχει περίσσεια και μετέπειτα χρήση, όταν δεν υπάρχει αξιοποιήσιμο αιολικό δυναμικό ή ηλιακή ακτινοβολία. Η εξέλιξη των ηλιακών κυττάρων 1η γενιά ηλιακών κυττάρων (συσκευές μονής-ένωσης P-N) κατασκευασμένες από κρυσταλλικό πυρίτιο – crystalline cells 2η γενιά ηλιακών κυττάρων Λεπτής μεμβράνης κυψέλες σε φύλλα από γυαλί ή σε κεραμικά – thin film cells 3η γενιά ηλιακών κυττάρων Ευαισθητοποιημένα από τη βαφή ηλιακά κύτταρα – Dye-Sensitized Solar Cell (DSSC)

Καινοτόμα υλικά που μιμούνται τη φωτοσύνθεση μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε κελύφη κτιρίων, όπως:  DSSC - Ευαισθητοποιημένα από τη βαφή ηλιακά κύτταρα  Power Plastic υλικά  Μοριακά σφουγγάρια που δεσμεύουν διοξείδιο του άνθρακα Τα παραπάνω υλικά είναι φιλικά προς το περιβάλλον μιας και:  Παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από τον ήλιο, ή  Δεσμεύουν το διοξείδιο του άνθρακα και λειτουργούν σαν φίλτρα. Αν και βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο είναι πολύ κοντά στην εμπορική εφαρμογή τους και δειλά-δειλά αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους.

Πάνος Κοσμόπουλος,
Αθηνά Καντζιούρα,
Ιωάννης Κοσμόπουλος,
Κωνσταντίνος Κλέσκας,
Ανδρέας-Μιχαήλ Κοσμόπουλος

Εργαστήριο Περιβαλλοντικού και
Ενεργειακού Σχεδιασμού Κτιρίων
και Οικισμών,
Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος
Δ.Π.Θ.

Βιβλιογραφία
Canter, D,1998, Περιβαλλοντική Ψυχολογία, Θεσσαλονίκη, University Studio Press.
Daskalaki, E., Balaras C.A., Droutsa, P., Kontoyannidis, S., Graglia, A. 2007. Datacollection from
Energy audits for Hellenic Buildings. In IEE Project. Data Mine. IEE Project.
E.E. 2008. Commission of the European Communities,Brussels. In Proposal for a directive of the
European Parliament on the promotion of the use of energy from Renewable Sources.
Κοσμόπουλος.Π. 2008. Έρευνα για τις Εφαρμογές των.ΑΠ.Ε και την εξοικονόμηση ενέργειας στην
περιοχή της.Θεσσαλονίκης. 3ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο.Μακεδονίας
Kosmopoulos, P. 2011 . Α social survey on how the economic crisis affects peoples' attitudes
towards the environmental subjects. MESAEP. Ioannina.
Kosmopoulos, P. 2008. Buildings,Energy and the Environment. Thessaloniki: University Studio
Press.
Kosmopoulos, P. 2004. Environmental Psychology. Thessaloniki: University Studio Press.
Kosmopoulos, P. 2005. MESAEP.
Kosmopoulos, P. 2005. Social attitudes about Environmental Design. I.C.PALENC. Santorini.
Kosmopoulos, P. 2006. The use of Renewable Energy Sources in houses. I.C. PLEA. Geneva.
Kosmopoulos, P., Ioannou, T. 2005. Social attitudes about Environmental Design and R.E.S..
Mihalakakou, G., Santamouris, M., Tsangrassoulis, A. 2002. On the Energy consumption in
Residential Buildings. Energy and Buildings 34(7, 08):727-36.
Τσούτσος.Θ.κα. 2009. Φωτοβολταϊκά Συστήματα Ενσωματωμένα σε Κτίρια I και II. PURE,I.E.,E.C.
Papadopoulos, A.. 2002. Strategies for a more efficient integration of Renewable Energy Systems
in Urban Buildings. 33rd Congress on Heating,Refregeration and Air Conditioning. Belgrade.
Papadopoulos, A., Theodosiou, T., Karatzas, K. 2002. Feasibility of energy saving renovation
measures in Urban Buildings. Energy and Buildings 34(5, 06):455-66.
Renewable Energy Sources and Energy Saving. 2008. www.cres.gr/kape/main.htm. Ed. CRES.
Transl. C.R.E.S..
Santamouris, M., Asimakopoulos, D. Energy Saving in Urban Environment Buildings. Solar Energy
and Energy Saving (14).
Tsoutsos, T., Stamboulis Y. 2004. The Sustainable diffusion of Renewable Energy Technologies.
Focused Policy,Technovation.
Weber, L. 1997. Viewpoint-Some reflexions on Barriers to efficient use of energy. Energy Policy
25(10):833-35.
Πλάτωνας, Κριτίας, (text.rec.)
Βερν Ι., (1874 πρώτη έκδοση).Η Μυστηριώδης Νήσος.
Rifkin J.,2003. Η Οικονομία του Υδρογόνου, Εκδόσεις Λιβάνης.
Πικιώνης Δ.,1956. Κείμενα, M.I.E.T.,1985
Λορεντζάτος Ζ.,1969. Ο Αρχιτέκτονας Δημήτρης Πικιώνης, Ίκαρος.
Κωνσταντινίδης Α.,1991. Η άθλια Επικαιρότητα, Εκδόσεις Άγρα.
Αριστοτέλης, Ποιητική, (text.rec.)
Αριστοτέλης, Ρητορική, (text.rec.)
Joyce J.,1916. The portrait of the artist, Pelican Publications
Μιχελής Π.,1965. Η Αρχιτεκτονική ως Τέχνη, Ε.Μ.Π.
Βιτρούβιος Μ.Ρ., 1997. Επιμέλεια Σ.Χ.Ζερεφός, Δέκα Βιβλία, Εκδόσεις Παρατηρητής.
Κοσμόπουλος Π.,2007. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός, U.S.P.
Berleant A.,2004. Η Αισθητική του Περιβάλλοντος, Ίδρυμα Μιχελή.
Κοσμόπουλος Π.,2007. Έρευνα για τις Δυνατότητες Εφαρμογής των Α.Π.Ε. στην περιοχή
Θεσσαλονίκης, 3ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας.
Sullivan L.,1986.The tall office building artistically considered,;Άρθρο.
Κοσμόπουλος Π.,2000.Περιβαλλοντική Κοινωνική Ψυχολογία, University Studio Press.
Eco U,1993. Ζητήματα αισθητικής στον Θωμά Ακυινάτη, Εκδόσεις Δελφίνι.
Θωμάς ο Ακυινάτης, Περί Αληθείας (de Veritate), Περί του όντος και της ουσίας (De ente et
essential)(text.rec.)