ΒΙΩΣΙΜΑ ΕΡΓΟΣΤΑΣΙΑ: ΚΟΙΝΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΕΛΥΦΟΥΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

Το βιομηχανικό κτίριο σχεδιάζεται για να καλύπτει τις απαιτήσεις της βιομηχανικής παραγωγής, για να εξυπηρετεί την προβλεπόμενη λειτουργία του, αλλά και για να μπορεί εν δυνάμει να αποδεχτεί οποιαδήποτε αλλαγή θα απαιτήσουν οι μελλοντικές ανάγκες, χωρίς σπατάλη χρήματος, χρόνου, χώρου και περιβαλλοντικών πόρων. Η εξασφάλιση αυτών των δυνατοτήτων απαιτεί μια πολύ-παραμετρική έρευνα και μελέτη πολλών παραγόντων. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η μελέτη ενός προτύπου για εργοστάσιο - βιομηχανικό κτίριο περιλαμβάνει τη διερεύνηση των παραμέτρων ενός σύνθετου σχεδιασμού, με στόχο τη δημιουργία ενός κελύφους που θα υιοθετεί απόλυτα την γραμμή παραγωγής της εκάστοτε χρήσης, θα υπακούει στην βιωσιμότητα του κτιρίου, θα σέβεται το περιβάλλον και θα διαθέτει την απαραίτητη ευελιξία ώστε να υποδεχτεί μεταβολές χρήσης ή χωροθέτησης.

1. Το Βιομηχανικό Κτίριο σε συνάρτηση με την βιομηχανική παραγωγή Ουσιαστικά, μια βιομηχανοποιημένη διαδικασία παραγωγής χαρακτηρίζεται από την κάθετη ολοκλήρωση, δηλαδή ένα συντονισμένο σύνολο, από τη συλλογή πρώτων υλών μέχρι το μάρκετινγκ, συμπεριλαμβάνοντας την έρευνα και την ανάπτυξη (Peter Broberg 1986). Κάθε επιμέρους πτυχή είναι ενσωματωμένη σε μια συνολική διαδικασία και είναι αξιοσημείωτο πως σύμφωνα με την παραπάνω ολιστική θεώρηση εντοπίζονται σημαντικές ελλείψεις στην κατανόηση των διαδικασιών σχεδιασμού βιομηχανικών κτιρίων ικανών να παραλάβουν μια λιτή εφοδιαστική αλυσίδα και να προβλέψουν το κέλυφός (την επιδερμίδα) της. Στον τομέα της βιομηχανικής παραγωγής πολλές προσπάθειες έχουν γίνει με στόχο την αύξηση της αξίας των προϊόντων και την μείωση της σπατάλης πόρων. Η «Λιτή Παραγωγή» αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα παραγωγικά συστήματα επιδιώκοντας τη μείωση της ανθρώπινης προσπάθειας, του χρόνου και χώρου της παραγωγικής διαδικασίας των επενδύσεων σε πάγιο κεφάλαιο και την αύξηση της παραγωγικότητας: η απαίτηση για τα μισά σχεδόν μηχανήματα που να συνεπάγεται πολύ λιγότερα ελαττωματικά προϊόντα και μια ποικιλία που αυξάνει ολοένα και περισσότερο. «Η λιτή παραγωγή είναι ένα ολοκληρωμένο κοινωνικό-τεχνικό σύστημα, του οποίου κύριος στόχος είναι η εξάλειψη της σπατάλης, μέσω της ταυτόχρονης μείωσης ή ελαχιστοποίησης της μεταβλητότητας που εμφανίζεται σε επίπεδο πελατών, προμηθευτών αλλά και οργανικών απαιτήσεων» (R. Shah, P.T. Ward 2007). 2. Βιομηχανικές Εγκαταστάσεις και Περιβάλλον Τα αυξανόμενα περιβαλλοντικά προβλήματα και η στρατηγική της βιώσιμης ανάπτυξης διαμορφώνουν το νέο πλαίσιο μέσα στο οποίο οι επιχειρήσεις θα πρέπει να λειτουργήσουν στο μέλλον. Πρόκειται για τη λογική της διατηρησιμότητας (sustainability) που ορίζει τους νέους κανόνες ανάπτυξης υπό το πρίσμα της εξυπηρέτησης των σημερινών αναγκών, χωρίς να αποστερείται η δυνατότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιούν τις δικές τους ανάγκες. Οι βασικές υπηρεσίες του οικοσυστήματος που σήμερα είναι φτηνές, θα γίνουν αύριο ακριβές : από τις αρχικές διαδικασίες της εφοδιαστικής αλυσίδας (όπως την συγκομιδή και η συλλογή των πρώτων υλών) μέχρι και την απομάκρυνση των αποβλήτων, το απαιτούμενο κόστος και οι τιμές των προϊόντων θα αυξάνουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η έλλειψη και το κόστος του καθαρού νερού σε πολλά μέρη του κόσμου. (David Bent 2008) Αυτές οι δαπάνες θα επηρεάσουν και θα αλληλεπιδράσουν τους υπόλοιπους τομείς της βιομηχανίας, με αποτέλεσμα να μετασχηματίσουν το λειτουργικό πλαίσιο όλων των επιχειρήσεων. Οι βιομηχανικές εγκαταστάσεις θεωρούνται «αρχιτεκτονικά στοιχεία», σε μόνιμη αλληλεπίδραση με τις απαιτήσεις της βιωσιμότητας. Αυτή την λογική υποστηρίζουν οι συγγραφείς Garrucho, Cuadrado, Reyes ότι ο σχεδιασμός βιομηχανικών κτιρίων πρέπει να ικανοποιεί μακρο-κριτήρια ή τις απαιτήσεις της βιωσιμότητας σε πολλαπλά επίπεδα αναφοράς : περιβαλλοντικό, οικονομικό, κοινωνικό, ασφάλεια και πρόληψη βιομηχανικών κινδύνων, αλλά και την κατάλληλη αρχιτεκτονική έκφραση.

Παρά τις επιμέρους έρευνες αναφορικά με τη ρύπανση που προκαλεί η διαδικασία παραγωγής, η επεξεργασία των αποβλήτων ή η ανακύκλωση και γενικά η βιομηχανική δραστηριότητα κατά τον κύκλο ζωής ενός κτιρίου (αέρας, θόρυβος, νερό, κ.λπ.), εντούτοις λιγότερη προσοχή έχει δοθεί στο ίδιο το βιομηχανικό κτίριο .(San-Jose-Lombera 2010). Ωστόσο ολοένα και περισσότερες χώρες τα τελευταία χρόνια προχωρούν στην κατασκευή κτιρίων, φιλικών προς το περιβάλλον, σε ολόκληρο το κύκλο ζωής τους: από την εξόρυξη των πρώτων υλών μέχρι την κατεδάφιση τους. Σχετικές αναφορές μιλούν πλέον για βιώσιμη ή αειφόρο κατασκευή (Sustainable Construction), Ενεργειακή Αποδοτικότητα, Βιοκλιματικό, Παθητική Αρχιτεκτονική, επιστρατεύοντας όρους με στόχο τη μείωση των επιπτώσεων της κατασκευαστικής δραστηριότητας στο περιβάλλον (San-Jose-Lombera 2010). Η έννοια της βιώσιμης ανάπτυξης, που θεωρείται πολιτικά ορθή και απολαμβάνει ευρύτερη κοινωνική απήχηση διευκολύνει την ενσωμάτωση αυτών των κριτηρίων σχεδιασμού στις κατασκευαστικές δραστηριότητες. Κατά συνέπεια, προκύπτει η επιτακτική ανάγκη της έρευνας των συστημάτων που προάγουν τη νέα γνώση για την ανάπτυξη των βιώσιμων συστημάτων κατασκευής.

Σύμφωνα με τους Jose΄ -Toma΄ s San-Jose΄ Lombera a,b , Isaac Garrucho Aprea η βιωσιμότητα των βιομηχανικών κτιρίων οφείλει να στηρίζεται σε τέσσερα βασικά κριτήρια: - τη χωροθέτηση, -την κατανάλωση ενέργειας, -τη χρήση νερού και -την χρήση πρώτων υλών. Η βιομηχανική δραστηριότητα καταναλώνει σημαντικούς ενεργειακούς πόρους προκειμένου να χειριστεί τις πρώτες ύλες, τη διαδικασία παραγωγής και τα τελικά προϊόντα. Πρόκειται για την ενέργεια που κινεί τα μηχανήματα (συμπεριλαμβάνοντας και τις διαδικασίες μετασχηματισμού των πρώτων υλών), και που συχνά δημιουργεί δυσμενείς περιβαλλοντικές συνθήκες στους εργαζομένους. Επιπλέον, η κατασκευή των βιομηχανικών εγκαταστάσεων συνεπάγεται τη χρήση τεράστιων ποσοτήτων υλικών για τα θεμέλια, τη δομή και τις επενδύσεις των τοίχων, των οποίων η παραγωγή, μεταφορά και τοποθέτηση προκαλεί σημαντική περιβαλλοντική επίδραση. Τέλος, μετά την ολοκλήρωση του κύκλου ζωής ενός βιομηχανικού κτιρίου, τα οικοδομικά υλικά του μετατρέπονται συχνά σε σκουπίδια και ένα μεγάλο μέρος τους καταλήγει σε χωματερές (μπάζα). Γενικά, το πρόβλημα περιλαμβάνει ποικίλες διαστάσεις που χρήζουν έρευνας και μελέτης, όπως μέτρα για την εξοικονόμηση ενέργειας στο βιομηχανικά κτίρια, τεχνικές για τη μείωση της κατανάλωσης νερού, της σκόνης, του θορύβου, στις φάσεις της κατασκευής και της λειτουργίας. Επίσης, μέτρα για τη διαχείριση και ελαχιστοποίηση των αποβλήτων κατά τη διάρκεια της οικοδόμησης και της κατεδάφισης. Τέλος, μέτρα για την επίτευξη ενός υψηλότερου βαθμού επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των υλικών.

3. Τα οφέλη της λογικής των πράσινων κτιρίων Το δομημένο περιβάλλον ασκεί τεράστια επίδραση στα οικοσυστήματα, την ανθρώπινη υγεία, και την οικονομία. Με την υιοθέτηση των πράσινων στρατηγικών οικοδόμησης, μπορούμε να μεγιστοποιήσουμε και την οικονομική και την περιβαλλοντική απόδοση. Οι πράσινες μέθοδοι οικοδόμησης μπορούν να ενσωματωθούν σε οποιοδήποτε στάδιο του κύκλου ζωής των κτιρίων (σχεδιασμός, κατασκευή, ανακαίνιση, κατεδάφιση). Εντούτοις, τα σημαντικότερα οφέλη μπορούν να ληφθούν εάν υιοθετηθεί μια ολοκληρωμένη μέθοδος διαχείρισης από τα αρχικά στάδια του προγραμματισμού. Το πράσινα κτίρια έχουν περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη: -ενισχύουν τη βιοποικιλότητα και προστατεύουν τα οικοσυστήματα, -βελτιώνουν την ποιότητα του αέρα και του νερού, -ελαχιστοποιούν τα απόβλητα, συντηρούν και αποκαθιστούν τους φυσικούς πόρους. (San-Jose-Lombera 2010) Οικονομικά οφέλη παρουσιάζονται επίσης καθώς μειώνονται οι λειτουργικές δαπάνες, βελτιώνεται η παραγωγικότητα των διαδικασιών, βελτιστοποιείται η οικονομική επίδοση του κύκλου ζωής, εξασφαλίζεται η παραγωγή πρασίνων προϊόντων και υπηρεσιών. Παράλληλα ενισχύεται η άνεση και η υγεία των παραγωγών, εξελίσσεται η αισθητική και γενικά βελτιώνεται η ποιότητα της ζωής. Μελετώντας πολλά παραδείγματα από υφιστάμενα κτίρια, στο πρακτικό κομμάτι των εφαρμογών, διαπιστώνουμε λάθη τα οποία θα μπορούσαν να παραλειφθούν ή έστω να μειωθούν με μία πιο ολοκληρωμένη και ευέλικτη αντιμετώπιση σχεδιασμού. Μια τέτοια συστηματική μελέτη με παραμέτρους την εσωτερική λειτουργία του κτιρίου, την περιβαλλοντική απόδοση του συνείδηση και λαμβάνοντας υπόψη την βιώσιμη ανταγωνιστικότητα θα οδηγήσει στην δημιουργία ενός κελύφους που θα εξυπηρετεί απόλυτα την γραμμή παραγωγής της εκάστοτε χρήσης, θα υπακούει στην βιωσιμότητα του κτιρίου, θα σέβεται το περιβάλλον και θα διαθέτει ευέλικτη δομή προσαρμοζόμενο σε άλλες χρήσεις και άλλες τοποθεσίες.

Μαυρίδου Θεοδώρα, Αρχιτέκτων Μηχανικός

Βιβλιογραφία 1) Lombera, J, Garrucho, I,(2009) A system approach to the environmental analysis of industrial buildings, Building and environment journal, August 8 2) EPA, (2003) Lean Manufacturing and the environment, Research on Advanced Manufacturing Systems and the Environment and Recommendations for Leveraging Better Environmental Performance, October 3) Lauren, P (2005), Lean Construction, eliminating the waste, Construction Executive journal, November 4) Peter Broberg, The evolution of industrial building, Foundation for Industrial and Ecological Building, P 0 Box 171, S-261 22 Landskrona, Sweden 5) David Arditi and H Murat Gunaydin, Total quality management in the construction process, Illinois Institute of Technology, Department of Civil and Architectural Engineering, Chicago, IL 60616, USA.